Thaiihdc.org

บันทึกชุด พลังแห่งวัยเยาว์ นี้ ตีความจากหนังสือ The Importance of Being Little : What Young Children Really Need from Grownups ซึ่งเป็นหนังสือ New York Times Bestseller  เขียนโดย Erika Christakis ผู้เคยทำงานเป็นครูเด็กเล็ก  ได้รับใบรับรองคุณวุฒิครูก่อนอนุบาลถึง ป. ๒ ของรัฐแมสซาชูเซทส์  สหรัฐอเมริกา     และเคยเป็นอาจารย์ของมหาวิทยาลัยเยล ที่ The Yale Child Study Center    หนังสือเล่มนี้สื่อสารว่า เด็กเล็กมีพลังของการเรียนรู้มากกว่าที่เราคิด    โดยที่เด็กจะเรียนรู้อยู่ตลอดเวลา     หากผู้ใหญ่ทำความเข้าใจเด็ก และรู้วิธีส่งเสริมการเรียนรู้    เด็กจะเติบโตเต็มศักยภาพและเป็นคนดีมีประโยชน์ต่อสังคม มากกว่าที่เป็นอยู่ในขณะนี้มากมาย  

ตอนที่ ๓ พื้นที่เรียนรู้ ตีความจากบทที่ 2 Goldilocks Goes to Daycare : Finding the Right Zone for Learning 

เด็กมีความช่างสังเกตมากกว่าที่เราคิด    หากผู้ใหญ่เข้าไปรับรู้ ชวนคุยชวนคิด ชวนค้นหาความหมาย    เด็กจะได้เรียนรู้มากมาย สนุกสนาน และมีความสุข    หนังสือบอกว่า เด็กเปรียบประดุจ “intuitive scientist”    ที่หากผู้ใหญ่รู้จักวิธีพูดคุยเชื่อมโยง    เด็กจะค่อยๆ เข้าใจความเชื่อมโยงของสรรพสิ่ง

ความคาดหวังที่ผิด (ของผู้ใหญ่)

หนังสือสาธยายสภาพแวดล้อมของศูนย์เด็กเล็ก (และโรงเรียนอนุบาล) ที่จัดขี้นตามจินตนาการของผู้ใหญ่    ว่าเหมาะสมต่อการกระตุ้นการเรียนรู้ของเด็ก    และผมเดาว่าอีกส่วนหนึ่งเพื่อสร้างความประทับใจแก่พ่อแม่ที่ไปส่งลูก    ว่าโรงเรียนเต็มไปด้วยภาพฝาผนัง โปสเตอร์  และวัสดุประกอบการเรียนรู้ สำหรับให้บุตรหลานของตนได้เรียน

แต่นั่นคือความเข้าใจที่ผิด

สภาพแวดล้อมเทียมหรือปลอม สู้สภาพจริงของธรรมชาติ หรือชีวิตจริงไม่ได้    ภาพวาดทิวทัศน์สวยงาม แตกต่างหลากหลายสภาพธรรมชาติ    สู้นกที่ร้องอยู่นอกหน้าต่างห้องเรียนไม่ได้    ภาพผีเสื้อหรือผึ้งที่ฝาผนัง สู้ผีเสื้อหรือผึ้งตัวจริงที่บินหรือตอมดอกไม้ในสวนไม่ได้    เพราะของจริงกระตุ้นความสนใจของเด็กได้ดีกว่า    และช่วยให้เด็กได้ฝึก “สัมผัสทั้งห้า” ที่นำไปสู่การกระตุ้นพัฒนาการของสมอง     กระตุ้นการเชื่อมโยงใยประสาทในสมอง    ได้แก่ได้ฝึกความเป็นคนอยากรู้อยากเห็น  ฝึกสำรวจ  ฝึกผัสสะ  ฝึกเชื่อมโยง   ฝึกแก้ปัญหา    ที่เป็นพื้นฐานความสำเร็จในการเรียนวิชาการ  และความสำเร็จของชีวิตในภายหน้า  

ผลการวิจัยบอกว่า สภาพแวดล้อมเทียมดังกล่าว กลับมีผลลบต่อพัฒนาการเด็ก   

เพราะเป็นการจัดสถานที่ภายใต้กระบวนทัศน์ที่ผิด    คือมองศูนย์เด็กเล็กและโรงเรียนอนุบาลเป็น “สถานีเติมน้ำมัน”  หวังใส่ความรู้เข้าไปในสมองที่ว่างเปล่า     ซึ่งเป็นกระบวนทัศน์ที่ผิดโดยสิ้นเชิง    ต่อสมองเด็ก และต่อการเรียนรู้ของเด็ก

สมองเด็กไม่ได้ว่างเปล่า     แต่เต็มไปด้วยหน่ออ่อนของศักยภาพในการเรียนรู้    และเด็กชั้นเด็กเล็กและอนุบาลมีความรู้อยู่บ้างแล้ว    สำหรับใช้เป็น “ความรู้เดิม” (prior knowledge / met before)  เป็นเครื่องดักจับความรู้ใหม่ และต่อยอดความรู้ความเข้าใจให้เชื่อมโยงและลึกยิ่งขึ้น   

การเรียนรู้ก็ไม่ใช่กระบวนการเอาความรู้จากภายนอกเทใส่สมองเด็ก    ไม่ใช่การถ่ายทอดความรู้     แต่เป็นการกระตุ้นให้เด็กสนใจ  สังเกตเพื่อเก็บข้อมูล  นำมาตีความหาความหมาย เชื่อมโยงกับความรู้ความเข้าใจเดิม    คือเป็นการสร้างความรู้ใส่ตัว    ไม่ใช่รับความรู้จากภายนอก   

สภาพของการจัดสภาพแวดล้อมของศูนย์เด็กเล็กและโรงเรียนอนุบาลส่วนใหญ่ จึงเป็นสภาพที่ขัดกัน ไม่เข้ากัน ระหว่างความคาดหวังของผู้ใหญ่ กับธรรมชาติการเรียนรู้ของเด็ก   

ที่ท้าทายต่อครูเด็กเล็กยิ่งกว่านั้นคือ พื้นที่เรียนรู้ที่เหมาะสม  และพัฒนาการตามปกติ ของเด็กแต่ละคนแตกต่างกัน    และเด็กบางคนอาจแตกต่างจากเด็กทั่วไปมาก    จนผู้ใหญ่และครูเข้าใจว่าเด็กผิดปกติ    จึงมีการตีตราเด็กบางคนว่าเป็นโรค ADHD (Attention-Deficit, Hyperactive Disorder), โรคพัฒนาการด้านการทำงานร่วมกันของกล้ามเนื้อผิดปกติ (developmental coordination disorder), โรคพัฒนาการของการรับรู้ประสาทสัมผัสผิดปกติ (sensory processing disprder)    ถึงกับบริษัทยาในต่างประเทศสร้างสถานการณ์ให้มีการวินิจฉัยเด็กกลุ่มหนึ่งให้เป็นโรค ADHD    และได้รับยารักษาโรค    ก่อผลร้ายต่อเด็กจำนวนมาก (ดู https://www.nytimes.com/2013/12/15/health/the-selling-of-attention-deficit-disorder.html)  

คุณค่าสำคัญที่สุดของศูนย์เด็กเล็กและโรงเรียนอนุบาล คือ พื้นที่สำหรับฝึกปฏิสัมพันธ์กับผู้อื่น     และสิ่งที่ผู้ใหญ่พึงตระหนักไว้เสมอคือ    เด็กที่ความประพฤติเลวร้ายรุนแรง อาจเป็นเด็กที่สมองเลิศอย่างที่สุด    เป็นเด็กที่ถูกทำร้ายโดยหลักสูตรที่แข็งทื่อ จับเด็กอยู่ในกรงขัง     วิญญาณเสรีของเด็กเหล่านี้ทนไม่ได้    เพราะเขาสนใจสภาพแวดล้อมตามธรรมชาตินอกห้องเรียนมากกว่า    เด็กเหล่านี้ถูกทำร้ายโดยระบบการศึกษาที่อ้างการฝึกวินัยให้แก่เด็ก   

ข้อเตือนใจพ่อแม่และครูเด็กเล็กคือ พัฒนาการเด็กไม่เป็นเส้นตรง    และพัฒนาการก้าวกระโดดในทักษะด้านหนึ่งอาจชะลอพัฒนาการด้านอื่น หรืออาจถึงกับเป็นพัฒนาการถอยหลัง    สภาพเช่นนี้อาจสังเกตเห็นวันต่อวัน    เป็นเรื่องปกติธรรมดา ไม่ควรตื่นตกใจ   

เน้นที่ประสบการณ์ของเด็ก

หนังสือบอกว่า ในสหรัฐอเมริกา พ่อแม่ที่ส่งลูกเข้าศูนย์เด็กเล็กหรือโรงเรียนอนุบาล ใช้เงินถึงหนึ่งในห้าของรายได้ทั้งหมดเพื่อการนี้    แต่รู้น้อยมากว่าลูกได้ฝึกหรือเรียนรู้อะไรบ้างที่นั่น    และแม้แต่ประสบการณ์ของเด็กที่บ้านของตัวเอง พ่อแม่ก็อาจไม่เข้าใจประสบการณ์จริงๆ ของลูก    ว่าได้ช่วยเอื้อการเรียนรู้เพื่อพัฒนาการของเด็ออย่างไรบ้าง

คือผู้ใหญ่มีแนวโน้มจะมองเด็กจากมุมมองของผู้ใหญ่    ไม่พยายามและเรียนรู้ที่จะเข้าใจเด็กจากมุมมองของเด็ก   หรือกล่าวอีกนัยหนึ่ง มีปฏิสัมพันธ์กับเด็กโดยยึดมุมมองหรือโลกทัศน์ของเด็กเป็นตัวตั้ง    ไม่เอาผู้ใหญ่เป็นตัวตั้ง   

เขาบอกว่า ตามปกติเด็กจะสนใจชีวิตตอนเป็นผู้ใหญ่   แต่น่าเสียดายที่ผู้ใหญ่มักไม่สนใจชีวิตตอนเป็นเด็ก    โลกทัศน์เช่นนี้แหละที่นำไปสู่การจัดชั้นเรียนในชั้นเด็กเล็กแบบถ่ายทอดความรู้ (DI – Direct Instruction)   ซึ่งเป็นวิธีจัดชั้นเรียนของเด็กเล็กที่ผิด  

วิธีที่ถูกต้อง คือทางสายกลาง    เปิดช่องให้เด็กได้เรียนสนองความอยากรู้อยากเห็นของตน    แต่ในขณะเดียวกันก็เรียนรู้ฝึกฝนวินัยในการอยู่ร่วมกับผู้อื่นด้วย  

หลักการสำคัญ

หลักการสำคัญของการจัดการเรียนรู้สำหรับเด็กเล็กคือ อย่าเน้นใช้หลักสูตรมาตรฐานตายตัว   อย่าเน้นใช้ตำรามาตรฐาน ที่เน้นพัฒนาความรู้    แต่ให้เน้นจุดไฟแห่งความอยากรู้อยากเห็น (curiosity) ของเด็กให้ลุกโพลง    รวมทั้งเน้นความสร้างสรรค์ ให้โอกาสเด็กสร้างความหมาย และสร้างสรรค์สิ่งที่ตนสนใจ    คือให้เน้นเรียนรู้จากการลงมือทำ    เน้นฝึกความช่างสังเกต    กล้าทำหรือสร้างสรรค์ตามความท้าทาย    กล้าคิดหาความหมายของสิ่งต่างๆ ตามการตีความของตน  แม้จะแตกต่างจากการตีความของผู้อื่น   และเน้นเรียนรู้ผ่านปฏิสัมพันธ์กับผู้อื่น   เน้นการรู้จักฟังความเห็นของผู้อื่น   และเน้นการมีอารมณ์ขัน  

การเรียนรู้ผ่านปฏิสัมพันธ์ จะช่วยให้เด็กพัฒนา EF ของตนขึ้นมา    EF (Executive Functions) เป็นทักษะด้านการควบคุมกำกับตนเอง  มีทิศทางทางเป้าหมายของตนเอง   รู้จักรอ หรือผลัดกันให้โอกาสกับเพื่อน     

พลังคำถาม และการเสวนา

ผู้เขียน เล่าเรื่องการไปสังเกตการณ์วงเสวนาที่ครู Winnie สอนชั้นเด็กเล็ก อายุ ๔ ขวบ    เรื่องปลามีกระดูกหรือไม่    อ่านถ้อยคำเสวนา และวิธีที่ครูดำเนินการเสวนาแล้ว ผมนึกถึงวิธีสอนแบบ โสกราติก (Socratic teaching) (1)    

ครูทำหน้าที่ตั้งเรื่อง  จัดเอกสารประกอบการเรียน    เริ่มด้วยครูตั้งคำถาม แล้วฟัง    ฟังให้เข้าใจวิธีคิดของเด็ก    ประเมินความรู้เดิม (prior knowledge) ของเด็ก   ประเมินความก้าวหน้าในการเรียนรู้ของเด็กจากคำพูดและพฤติกรรม    และตั้งคำถามหรือชวนเสวนาเพื่อกระตุ้นการคิด    ในหนังสือระบุว่าเด็กทักท้วงที่เพื่อนคนหนึ่งพลิกสารานุกรมสำหรับเด็กในหัวข้อที่กำลังเสวนา เพื่อค้นหาหลักฐานประกอบการตอบ ว่าทำผิดกติกา ที่ตกลงกันไว้ว่านักเรียนจะไม่เปิดหนังสือหาคำตอบ    ให้นักเรียนคิดเอง     ครู Winnie ช่วยอธิบายแก้ไขความขัดแย้งของเด็กในกรณีนี้

วงเสวนาในกลุ่มเด็กกับครูดังกล่าว คือวงเรียนวิธีคิด และฝึกให้ความหมายของสิ่งต่างๆ ด้วยตนเอง    เป็น “พื้นที่ทางสังคม” ของเด็ก เพื่อการเรียนรู้สู่พัฒนาการเด็ก    โดยเป้าหมายสำคัญที่สุดของการเรียนคือ การคิดอย่างมีวิจารณญาณ (critical thinking) และสมรรถนะและคุณลักษณะแห่งศตวรรษที่ ๒๑ ตัวอื่นๆ (เช่น ทักษะการแก้ปัญหา ทักษะทางสังคม ทักษะความร่วมมือ  คุณลักษณะด้านความอยากรู้อยากเห็น  การริเริ่ม)    ไม่ใช่สาระความรู้

ผมขอเสนอว่า ครูเด็กเล็กต้องได้รับการฝึกทักษะอย่างที่ครู Winnie ทำ     ไม่ใช่ทักษะการใช้แบบเรียนหรือตำราสอนเด็ก

ทักษะที่ครู Winnie แสดงออกในวงเสวนาคือ ทักษะการโค้ชเด็กให้คิดแบบภาพรวม (organic whole)    คือเชื่อมโยงประเด็นหรือเรื่องเข้าเป็นภาพใหญ่ ที่เสมือนมีชีวิต งอกงามได้    ไม่มองสิ่งต่างๆ แบบแข็งทื่อตายตัว    ครู Winnie คอยตรวจสอบคลังคำของเด็กแต่ละคนที่กล่าวออกมา  และทำหน้าที่กล่าวย้ำคำสำคัญ     คอยช่วยทำให้การเสวนาดำเนินไปตามเป้า ไม่ออกนอกทาง    รวมทั้งคอยช่วยย้ำหรือทำให้คำอธิบายที่ถูกต้องของนักเรียนชัดขึ้น เข้าใจได้ง่ายขึ้น

สรุปว่า ครู Winnie ไม่สอนโดยตรง     แต่ทำหน้าที่ “คุณอำนวย” และ โค้ช    โค้ชให้ศิษย์ตัวน้อยสร้างและสั่งสม “ทักษะนักวิจัย” ที่เรียกว่า transferable skills    คือทักษะนำความรู้ในบริบทหนึ่งไปทดลองใช้ในอีกบริบทหนึ่ง     ซึ่งก็คือทักษะการคิดนั่นเอง    เด็กที่ผ่านการเรียนชั้นเด็กเล็กแบบนี้ จะมีความเป็นตัวของตัวเอง     

คิดอีกที คนที่มีความสามารถขนาดครู Winnie ควรได้รับค่าตอบแทนที่สูง     ครูเด็กเล็กของไทยที่พิสูจน์ตนเองว่ามีความสามารถสอนแบบโสกราติกได้อย่างดี ควรได้รับค่าตอบแทนเดือนละไม่ต่ำกว่า ๔๐,๐๐๐ บาท (เงินเดือนเฉลี่ยของครูไทยขณะนี้เดือนละ ๔๑,๐๐๐ บาท  ยังไม่รวมค่าวิทยะฐานะ ... ข้อมูลนี้กล่าวโดย นพ. ธีระเกียรติ เจริญเศรษฐศิลป์ ในการประชุมภาคีการศึกษาไทย  ๒ เมษายน ๒๕๖๑  ที่ธนาคารไทยพาณิชย์)    เพื่อดึงดูดคนมีความสามารถและรักเด็ก  รักงานจัดการเรียนรู้แก่เด็กเล็ก    สำหรับเป็นฐานสร้างพลเมืองคุณภาพสูงสู่ประเทศไทย ๔.๐   

 สิ่งจูงใจเด็กให้เรียนรู้

บันทึกนี้เขียนที่ GotoKnow โดย Prof. Vicharn Panich ใน สภามหาวิทยาลัย